Coğrafya Terimleri Sözlüğü

Konu: Coğrafya Terimleri Sözlüğü Cuma Haz. 25, 2010 2:09 pm

COĞRAFYA TERİMLER SÖZLÜĞÜ

A

Açık Havza : Sularını denize ulaştırabilen havzalara açık havza denir

Açısal Hız : Dairesel hareket yapan Dünya üzerindeki bir noktanın birim
zamanda oluşturduğu dönüş açısıdır. Dünya, ekseni çevresindeki hareketi
sırasında 4 dakikada 1 derecelik, 1 saatte 15 derecelik, 24 saatte 360
derecelik dönüş yapar. Açısal hız, dünya üzerindeki her noktada aynıdır.

Ağıl : Hayvanların barındığı, çevresi taş veya ahşap ile çevrili yerlere
ağıl adı verilmektedir. Ağıllar zamanla nüfusun artmasına bağlı olarak
sürekli yerleşme haline gelebilir. Sürü sahipleri tarafından kurulan
ağıllar kış mevsiminde hayvanların korunması amacıyla kullanılır.

Akarsu Akımı (Debisi) : Akarsuyun herhangi bir kesitinden birim zamanda
geçen su miktarına (m3) akım veya debi denir

Akarsu Rejimi : Akarsuyun akımının yıl içerisinde gösterdiği değişmelere
rejim ya da akım düzeni denir.

Alizeler : 30° enlemlerinden (DYB) Ekvator�a (TAB) doğru esen
rüzgarlardır. Dünya�nın ekseni çevresindeki hareketi nedeniyle sapmaya
uğrayarak, Kuzey Yarım Küre�de kuzeydoğudan, Güney Yarım Küre�de
güneydoğudan eserler. En düzenli ve sürekli esen rüzgarlardır. Okyanus
akıntılarının yönlerini düzenlerler. Başlangıçta kuru olan bu rüzgarlar,
deniz üzerinden aldıkları nemi Ekvator çevresine yağış olarak
bırakırlar.

Altimetre : Madeni barometrelerin bir çeşididir. Yükseldikçe basıncın
azalması kuralına dayanılarak, yüksekliklerin ölçülmesi amacıyla
yapılmıştır.

Andezit : Eflatun, mor, pembemsi renkli dış püskürük bir taştır. Ankara
taşı da denir. Dağıldığında killi topraklar oluşur.

Aneroid Barometre : Madeni barometredir. Cıvalı barometrelerin kullanım
alanının sınırlı olması ve taşıma zorluğu nedeniyle geliştirilmiştir.

Aphel : Bakınız : Günöte.

Araziden Yararlanma Haritaları : Bir bölgede arazinin nasıl
kullanıldığını gösteren haritalardır. Bu haritalar yardımıyla
ekili-dikili alanların, çayır ve mera alanlarının, orman alanlarının,
bölünüşü ile kayalık, bataklık gibi kullanılmayan alanlar hakkında bilgi
edinilir. Tarımın türü ve tarım ürünleri de bu haritalarda gösterilir.

Artezyen : Basınçlı yeraltı sularıdır. İki geçirimsiz tabaka arasındaki
geçirimli tabaka içinde bulunan sulardır. Tekne biçimli ovalar ve vadi
tabanlarında bu tür sular bulunmaktadır.

Atmosfer : Dünya�yı çepeçevre saran gaz örtüsüne atmosfer denir.
Atmosferin alt sınırı, kara ve deniz yüzeyleriyle çakışır. Üst sınırını
ise yerçekiminin etkisi belirler. Ekvator�dan kutuplara doğru yerçekimi
arttığı için atmosferin şekli Dünya�nın şekli gibi küreseldir.

Atmosfer Basıncı : Atmosferi oluşturan gazların belli bir ağırlığı
vardır. Gazların yeryüzündeki cisimler üzerine uyguladığı basınca
atmosfer basıncı denir.

Aysberg (Buz dağı) : Buzullardan kopup, denize kadar ulaşan kalın buzul
parçaları deniz içinde ilerlemeye devam eder. Buzun yoğunluğu, deniz
suyunun yoğunluğundan az olduğu için su tarafından kaldırılır. Yüzlerce
metre kalınlıkta ve kilometrelerce uzunluktaki bu buz dağlarına aysberg
denir.

Konu: Geri: Coğrafya Terimleri Sözlüğü Cuma Haz. 25, 2010 2:09 pm

B

Bağıl Nem : Hava her zaman taşıyabileceği kadar nem yüklenmez.
Genellikle havadaki su buharı miktarıyla doyma miktarı arasında bir fark
bulunur. Bu farka doyma açığı (nem açığı) denir.
Belli sıcaklıkta 1m3 havanın neme doyma oranına ise bağıl nem denir.

Bankiz : Kutup çevresindeki denizlerde, suyun donması ile oluşan buz
kütleleridir.

Barograf : Basıncı sürekli kaydeden ve yazıcı ucu bulunan bir tür madeni
barometredir.

Basınç : Yüksek basınç alanlarında alçalıcı hava hareketi buharlaşmayı
engeller. Çünkü alçalan havanın yoğunluğunun artması su buharının
yükselmesini önler. Alçak basınç alanlarında ise yükselen havanın
yoğunluğu daha az olacağı için buharlaşma daha kolaydır.

Bazalt : Koyu gri ve siyah renklerde olan dış püskürük bir taştır.
Mineralleri ince taneli olduğu için ancak mikroskopla görülebilir.
Bazalt demir içerir. Bu nedenle ağır bir taştır.

Birinci Zaman (Paleozoik) : Günümüzden yaklaşık 225 milyon yıl önce sona
erdiği varsayılan jeolojik zamandır. Birinci zamanın yaklaşık 375
milyon yıl sürdüğü tahmin edilmektedir.
Zamanın önemli olayları : Kaledonya ve Hersinya kıvrımlarının oluşumu.
Özellikle karbon devrinde kömür yataklarının oluşumu. İlk kara
bitkilerinin ortaya çıkışı. Balığa benzer ilk organizmaların ortaya
çıkışı. Birinci zamanı karakterize eden canlılar graptolith ve
trilobittir.

Boğaz: Bakınız : Yarma vadi.

Bora : Yugoslavya�nın iç kesimlerinden Adriyatik Denizi kıyılarına esen
soğuk rüzgarlardır.

Boylam : Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın başlangıç meridyenine
olan uzaklığının açısal değeridir.
Q açısı, D noktasının başlangıç meridyenine olan uzaklığının açı
cinsinden değeridir ve D noktasının boylam derecesini verir.
Örnek : D noktasına ait Q açısının değeri 30 derece ise,
D noktasının boylam derecesi 30° dir.

Boyun : Birbirine ters yönde açılmış iki akarsu vadisinin en yüksek, iki
doruk arasındaki alanın en alçak yerine boyun denir. Buralara bel ya da
geçit de denir.

Bozkır : İlkbahar yağışlarıyla yeşeren, yaz kuraklığı ile sararan kısa
boylu otlardır. Bunlara step ya da bozkır denir.

Buharlaşma : Atmosferdeki nemin kaynağı yeryüzündeki su kütleleridir.
Sıcaklık arttıkça, havadaki nem açığı arttıkça, su yüzeyi genişledikçe,
rüzgar estikçe, basınç azaldıkça, buharlaşma artar.

Buz Dağı : Bakınız : Aysberg.

Buzul Gölleri : Buzullaşma döneminde buzulların aşındırmasıyla oluşan
çanaklardaki göllerdir.

Konu: Geri: Coğrafya Terimleri Sözlüğü Cuma Haz. 25, 2010 2:10 pm

C

Coğrafi Bölge : Taşıdığı belirli Coğrafi özellikleri ile çevresinden
ayrılan, kendi içinde benzerlik gösteren en geniş coğrafi birimdir.
Coğrafi bölgelerin sınırları belirlenirken doğal koşullar, sosyal ve
ekonomik özellikler temel alınır.

Coğrafi Bölüm : Bir coğrafi bölge içinde doğal koşullar, sosyal ve
ekonomik özellikler bakımından farklılık gösteren küçük birimlerdir.

Coğrafi Konum : Yeryüzündeki herhangi bir alanın bulunduğu yere, o
alanın coğrafi konumu denir. Coğrafi konum, matematik konum ve özel
konum olarak iki şekilde ifade edilir.

Cıvalı Barometre : Üstü açık bir kaba daldırılmış, yukarı ucu kapalı bir
cam borudur. Hava basıncı, boruyu dolduran cıva sütununu dengede tutar.
Hava basıncı azalıp çoğaldıkça cıva sütunu da alçalıp yükselir. Cıvalı
barometre camdan yapıldığı ve hep düz durması gerektiği için her zaman
kullanımı kolay değildir.

Konu: Geri: Coğrafya Terimleri Sözlüğü Cuma Haz. 25, 2010 2:10 pm

Ç

Çakıltaşı (Konglomera) : Genelde yuvarlak akarsu çakıllarının doğal bir
çimento maddesi yardımıyla yapışması sonucu oluşur.

Çakmaktaşı (Silex) : Denizlerde eriyik halde bulunan silisyum dioksitin
(SİO2) çökelmesi ile oluşan taştır. Kahverengi, gri, beyaz, siyah
renkleri bulunur. Çok sert olması ve düzgün yüzeyler halinde kırılması
nedeniyle ilkel insanlar tarafından alet yapımında kullanılmıştır.

Çekirdek : Dünya'nın yoğunluk ve ağırlık bakımından en ağır elementlerin
bulunduğu bölümüdür. Dünya�nın en iç bölümünü oluşturan çekirdeğin,
5120-2890 km�ler arasındaki kısmına dış çekirdek, 6371-5150 km�ler
arasındaki kısmına iç çekirdek denir. İç çekirdekte bulunan demir-nikel
karışımı çok yüksek basınç ve sıcaklık etkisiyle kristal haldedir. Dış
çekirdekte ise bu karışım ergimiş haldedir.

Çiy : Havanın açık ve durgun olduğu gecelerde, havadaki su buharının
soğuk cisimler üzerinde su damlacıkları biçiminde yoğunlaşmasıdır.
İlkbahar ve yaz aylarında görülür.

Çizgi (grafik) Ölçek : Haritalardaki küçültme oranını çizgi grafiği
üzerinde gösteren ölçek türüdür. Kesir ölçeğe göre düzenlenir ve
santimetre (cm)'nin üstündeki tüm uzunluk birimleri kullanılır.

Çizgisel Hız : Dairesel hareket yapan Yerküre üzerindeki bir noktanın
birim zamanda eksen üzerindeki yer değiştirme hızıdır. Çizgisel hız,
dünyanın küreselliği nedeniyle Ekvator'da en fazladır, kutuplara doğru
azalır.

Çökme Dolini : Yeraltında bulunan mağara sistemlerinin tavanlarının
incelerek çökmesi ile oluşan karstik şekillerdir. Çökme dolinleri,
derinliklerinin fazla oluşu, yamaçlarının eğimli oluşu ve tabanlarındaki
iri bloklar halinde maddeler bulunması nedeniyle erime dolinlerinden
kolayca ayırtedilirler.

Konu: Geri: Coğrafya Terimleri Sözlüğü Cuma Haz. 25, 2010 2:10 pm

D

Dağ Oluşumu : Bakınız : Orojenez.

Dalgalar : Dalgalar, deniz ve göllerdeki kuzey sularının periyodik
salınımlarıdır. Dalga oluşumunun temel nedeni rüzgarlardır. Deniz
yüzeyini yalayarak esen rüzgarlar, sürtünme nedeniyle durgun sulara
hareket kazandırır. Deniz yüzeyi pürüzlenir ve sürekli biçim değiştirir.
Deniz yüzeyinin salınım hareketine dalgalanma deniz yüzeyinde beliren
pürüze dalga denir. Rüzgarlar dışında depremler, volkanik hareketler ve
deniz altında çökmelerde dalgaları oluşturur. Bu tür dalgalara tsunami
denir.

Dam : Köy ailelerinin geçici bir süre için yararlandıkları yerleşme
biçimidir. Bölge köy yerleşmelerinde bir kısım aileler, birkaç aylık
süre için köylerinden ayrılarak, kendi bahçe, tarla ve otlaklarındaki
damlarda oturduktan sonra, tekrar köylerine dönerler.

Debi : Bakınız : Akarsu Akımı.

Delta : Akarsuların denize ulaştıkları yerlerde taşıdıkları maddeleri
biriktirmesiyle oluşan üçgen biçimli alüvyal ovalardır. Deltalar, taban
seviyesi ovalarının bir çeşididir. Onlardan ayrılan yönü biriktirmenin
deniz içinde olmasıdır.

Deniz : Okyanusların kıta içlerine doğru uzanan kollarına deniz denir.
Denizler okyanuslarla bağlantılarına göre ikiye ayrılır.

Denizlerin Ortalama Derinliği : Denizlerin ortalama derinliği 4000 m
dir. Dünya�nın en derin yeri olan Mariana Çukuru deniz seviyesinden
11.035 m derinliktedir.

Deprem : Yerkabuğunun derinliklerinde doğal nedenlerle oluşan salınım ve
titreşim hareketleridir.

Derin Deniz Çukurları : Sima üzerinde hareket eden kıtaların, birbirine
çarptıkları yerlerde bulunur. Yeryüzünün en dar bölümüdür.

Derin Deniz Platformu : Kıta yamaçları ile çevrelenmiş, ortalama
derinliği 6000 m olan yeryüzünün en geniş bölümüdür.

Diyorit : Birbirinden gözle kolayca ayrılabilen açık ve koyu renkli
minerallerden oluşan iç püskürük bir taştır. İri taneli olanları, ince
tanelilere göre daha kolay dağılır.

Dolin : Kalker platolar üzerinde görülen, oval şekilli erime
çukurluklarıdır. Genellikle derinlikleri az, genişlikleri fazladır.
Türkiye�de özellikle Toroslar�da dolinler yaygın olarak görülür. Halk
arasında kokurdan, koyak, tava gibi adlar verilir. Dolinler oluşum
şekillerine göre iki gruba ayrılır :

Don Olayı : Havanın açık ve durgun olduğu kış gecelerinde aşırı ısınma
nedeniyle toprak donar. Don olayı tarımsal üretime büyük ölçüde zarar
verir. Karasal bölgelerde don olayı sık görülür.

Dördüncü Zaman (Kuaterner) : Günümüzden 2 milyon yıl önce başladığı ve
hala sürdüğü varsayılan jeolojik zamandır. Zamanın önemli olayları
:İklimde büyük değişikliklerin ve dört buzul döneminin (Günz, Mindel,
Riss, Würm) yaşanması. İnsanın ortaya çıkışı.Dördüncü zamanı karakterize
eden canlılar mamut ve insandır.

Duvar ve Atlas Haritaları : Eğitim ve öğretim amacına yönelik
haritalardır. Ölçekleri 1 / 1.100.000'dan daha küçüktür. Dünya'nın
tümünü, kıtaları veya ülkeleri gösterirler.

Düden : Kalkerli arazide erime ile oluşan daire biçimli kapalı
çukurluklara düden denir. Düdenler yer altı sularını birbirine bağlayan
kanallardır. Düdenlere halk arasında su çıkan, su batan gibi adlar da
verilir.

Dünya : Güneş Sistemi'nin 9 gezegeninden biridir ve Güneş'e olan
uzaklığı bakımından 3. Sırada bulunur.

Dünyanın Yıllık Hareketi : Dünya ekseni çevresinde hareket ederken aynı
zamanda saat ibresinin tersi yönde, Güneş'in çevresinde de döner. Bu
hareketini elips bir yörüngede 365 gün 6 saatte tamamlar. Buna 1 Güneş
yılı denir. Dünya'nın yıllık hareketi sırasında, Güneş'in çevresinde
çizdiği yörünge düzlemine ekliptik denir. Yörünge şeklinin elips olması
nedeniyle Dünya yıllık hareket sırasında Günöte - Günberi konumuna
gelir.

Konu: Geri: Coğrafya Terimleri Sözlüğü Cuma Haz. 25, 2010 2:10 pm

E

Ekliptik: Dünya'nın yörüngesinden geçtiği varsayılan düzleme Ekliptik
veya Yörünge Düzlemi denir.

Ekonomi Haritaları : Dünya'nın bütününün ya da bir bölümünün ekonomik
özelliklerini gösteren haritalardır. Bu haritalar yardımıyla endüstri
kuruluşlarının türü, sayısı, dağılışı, çalışanların sayısı hakkında
bilgi edinilir.

Eksosfer (Jeokronyum) : Atmosferin en üst tabakasıdır.

Enlem : Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın başlangıç paraleli olan
Ekvator'a uzaklığının açısal değeridir. Q açısı, D noktasının Ekvator'a
olan uzaklığının açı cinsinden değeridir ve D noktasının enlem
derecesini verir. Örnek :
Q açısının değeri 45 ise, D noktasının enlem derecesi 45° dir.

Epirojenez : Karaların toptan alçalması ya da yükselmesi olayına
epirojenez denir.

Erozyon : Toprak örtüsünün, akarsuların, rüzgarların ve buzulların
etkisiyle süpürülmesine erozyon denir.

Erime Dolini : Kalker yüzeyler üzerinde, yağış sularının eritmesiyle
oluşan karstik şekildir. Erime dolinlerinin tabanında yüzey sularının
derine doğru sozdığı çatlak ve delikler bulunur. Dolin tabanlarında
erimeden geriye kalan killi materyalin birikmesiyle oluşan terra rossa
toprakları bulunur.

Eş Aralık : Bakınız : İzohips Aralığı.

Eş derinlik eğrisi : Bakınız : İzohips Eğrisi.

Eş yükselti Eğrisi : Bakınız : İzohips Eğrisi.

Etezien : Balkan Yarımadası�ndan Kuzey Ege kıyılarına doğru esen soğuk
rüzgarlardır.

Konu: Geri: Coğrafya Terimleri Sözlüğü Cuma Haz. 25, 2010 2:10 pm

F

Falez (Yalıyar) : Dalgalar aşındırma yaparken önce çarptıkları kıyı
boyunca bir çentik açar. Buna dalga oyuğu denir. Dalga oyukları
derinleştikçe üzerindeki kütleler kopar ve düşer. Böylece kıyı boyunca
diklikler oluşur. Bu dikliklere falez ya da yalıyar adı verilir.
Türkiye�de, Karadeniz ve Akdeniz kıyılarında güzel falez örnekleri
görülmektedir.

Fay : Yerkabuğu hareketleri sırasında şiddetli yan basınç ve gerilme
kuvvetleriyle blokların birbirine göre yer değiştirmesine fay denir.

Fay açısı : Dikey düzlem ile fay düzlemin yaptığı açıya fay açısı denir.

Fay aynası : Fay oluşumu sırasında yükselen ve alçalan blok arasındaki
yüzey kayma ve sürtünme nedeniyle çizilir., cilalanır. Parlak görünen bu
yüzeye fay aynası denir

Filat : Kiltaşının (şist) yüksek sıcaklık ve basınç altında değişime
uğraması yani metamorfize olması sonucu oluşur.

Fiziki Haritalar : Yeryüzünün kabartı ve çukurluklarını gösteren orta ya
da büyük ölçekli haritalardır. Fiziki haritalar hazırlanırken eş
yükselti ve eş derinlik eğrileri geniş aralıklarla geçirilir. Bu
aralıklar çeşitli renklerle boyanır. Yükseltiler genellikle yeşil, sarı
ve kahverenginin çeşitli tonları ile, derinlikler ise açıktan koyuya
mavi rengin tonları ile gösterilir.

Fosil : Jeolojik devirler boyunca yaşamış canlıların taşlamış
kalıntılarına fosil denir.

Konu: Geri: Coğrafya Terimleri Sözlüğü Cuma Haz. 25, 2010 2:11 pm

G

Galeri Ormanları : Savanlardaki, küçük akarsu boylarında görülen,
çoğunlukla 50-100 m genişliğinde, bir akarsu ağı biçiminde uzanan ve
sürekli yeşil kalabilen nemli ormanlardır. Galeri ormanları olarak
adlandırılmalarının nedeni, ağaçların, akarsuyun üstünü bir galeri
şeklinde kapatmasıdır.

Gayzer : Volkanik yörelerde yeraltındaki sıcak suyun belirli aralıklarla
fışkırması ile oluşan kaynaklardır.

Gel � Git : Ay�ın ve Güneş�in çekim gücünün etkisiyle Dünya�daki su
kütlelerinin alçalması ve yükselmesi olayıdır. Ancak Ay, Dünya�ya en
yakın gök cismi olduğundan gel git olayında daha etkilidir. Bir yerdeki
gel-git, gün içinde 2 kabarma 2 çekilme biçiminde 6 saatte bir
gerçekleşir. Bu seviye değişmelerinde her gün bir önceki güne göre 50
dakikalık bir gecikme olur. Çünkü ay, Dünya�nın çevresindeki dönüşünü 24
saat 50 dakikada tamamlamaktadır.

Gnays : Granitin yüksek sıcaklık ve basınç altında değişime uğraması
yani metamorfize olması sonucu oluşur.

Göçler : Nüfusun geçici veya sürekli olarak yer değiştirmesidir. Göçler,
hızlı nüfus artışının doğal bir sonucudur. Bir bölgedeki nüfusun,
artmasında veya azalmasında göçlerin büyük etkisi vardır.

Göl : Karalar üzerindeki çukur alanlarda birikmiş ve belirli bir
akıntısı olmayan durgun su kütlelerine göl denir. Göller tek tek
bulundukları gibi yan yana birden fazla da bulunabilirler. Göllerin yan
yana bulundukları bölgelere göller yöresi denir.

Grafik Ölçek : Bakınız : Çizgi ölçek.

Granit : İç püskürük bir taştır. Kuvars, mika ve feldspat mineralleri
içerir. Taneli olması nedeniyle mineralleri kolayca görülür. Çatlağı çok
olan granit kolayca dağılır, oluşan kuma arena denir.

Günberi (Perihel) : Dünya'nın, Güneş'e en çok yaklaşıp, yörüngede en
hızlı döndüğü gündür. Dünya Günberi konumuna 3 Ocak'ta gelir.

Günöte (Aphel) : Dünya'nın, Güneş'ten en çok uzaklaştığı, yörüngede en
yavaş döndüğü gündür. Dünya Günöte konumuna 4 Temmuz'da gelir.

Konu: Geri: Coğrafya Terimleri Sözlüğü Cuma Haz. 25, 2010 2:11 pm

H

Harita : Dünya'nın bütününün ya da bir bölümünün kuşbakışı görünümünün
belli bir oranda küçültülerek düzleme aktarılmış şekline harita denir.
Bir çizimin harita özelliği taşıyabilmesi için;
- Kuşbakışı görünüme göre çizilmesi,
- Arazi üzerindeki uzunlukların belli bir oranda küçültülmesi gerekir.

Harita Anahtarı (Lejant) : Haritada kullanılan özel işaretlerin ne
anlama geldiğini gösteren bölümdür. Her haritanın kullanım amacına göre
farklı işaretler kullanılır.

Harita Ölçeği : Harita üzerinde belli iki nokta arasındaki uzunluğun,
yeryüzündeki aynı noktalar arasındaki uzunluğa oranıdır.
Diğer bir deyişle, gerçek uzunlukları harita üzerine aktarırken
kullanılan küçültme oranıdır.
Örneğin : Boğaz Köprüsü'nün gerçekte 1074 m olan iki ayağı arası
uzaklık, ölçeği bilinmeyen bir haritada yaklaşık 0.5 cm gösterilmiştir.
Haritanın ölçeğini bulmak için harita üzerindeki uzunluğu gerçek
uzunluğa oranlarız.
Buna göre haritanın ölçeği yaklaşık 1/200.000'dir.

Heyelan : Toprağın, taşların ve tabakaların bulundukları yerlerden
aşağılara doğru kayması ya da düşmesine toprak kayması ve göçmesi denir.
Ülkemizde bu olayların tümüne birden heyelan adı verilir. Yerçekimi,
yamaç zemin yapısı, eğim ve yağış koşulları heyelana neden olan
etmenlerdir.

Hidrografya Haritaları : Bir bölgenin su potansiyeli (akarsular, göller,
yeraltı suları, kaynaklar) hakkında bilgi veren haritalardır. Bu
haritalar yardımıyla akarsuların drenaj tipi, akım miktarı, kanallar,
göl sularının özellikleri, yeraltı sularının türü, kaynakların türü
sayısı ve verimlilik derecesi hakkında bilgi edinilir.

Hipsografik Eğri : Yeryüzünün yükseklik ve derinlik basamaklarını
gösteren eğridir.

Konu: Geri: Coğrafya Terimleri Sözlüğü Cuma Haz. 25, 2010 2:11 pm

I

Işıma : Yeryüzü kazandığı enerjinin bir bölümünü atmosfere geri verir.
Buna yer ışıması denir. Güneş ışınlarının yeryüzüne ulaşamadığı
saatlerde (gece) ve güneş ışınlarının yere değme açılarının küçüldüğü
aylarda yer ışıması artar. Ayrıca, zeminin yapısı da yer ışıması
üzerinde etkilidir. Örneğin yeryüzünün bitki ile kaplı alanlarında yer
ışıması az ve yavaşken çılak arazilerde ısı kaybı daha hızlı ve fazla
olur.

Konu: Geri: Coğrafya Terimleri Sözlüğü Cuma Haz. 25, 2010 2:11 pm

İ

İç Deniz : Okyanuslara boğazlar aracılığıyla bağlanan kara içlerine
sokulmuş denizlere denir. Örnek : Akdeniz, Kızıldeniz, batlık Denizi,
Karadeniz, Marmara Denizi, Azak Denizi

İklim : Geniş bir bölge içinde ve uzun yıllar boyunca değişmeyen
ortalama hava koşullarına iklim denir.

İlkel Zaman : Günümüzden yaklaşık 600 milyon yıl önce sona erdiği
varsayılan jeolojik zamandır. İlkel zamanın yaklaşık 4 milyar yıl
sürdüğü tahmin edilmektedir. Zamanın önemli olayları :
Sularda tek hücreli canlıların ortaya çıkışı. En eski kıta
çekirdeklerinin oluşumu. İlkel zamanı karakterize eden canlılar alg ve
radiolariadır.

İkinci Zaman (Mezozoik) : Günümüzden yaklaşık 65 milyon yıl önce sona
erdiği varsayılan jeolojik zamandır. İkinci zamanın yaklaşık 160 milyon
yıl sürdüğü tahmin edilmektedir. İkinci zamanı karakterize eden dinazor
ve ammonitler bu zamanın sonunda yok olmuşlardır.
Zamanın önemli olayları :Ekvatoral ve soğuk iklimlerin belirmesi.
Kimmeridge ve Avustrien kıvrımlarının oluşumu. İkinci zamanı karakterize
eden canlılar ammonit ve dinazordur.

İndirgenmiş Sıcaklık : Yeryüzünde sıcaklığın enleme bağlı dağılışını
gösteren haritalar çizilirken yükseltinin sıcaklık üzerindeki etkisini
ortadan kaldırmak için indirgenmiş sıcaklık değerleri kullanılır. Bir
yerin yükseltisinin sıfır (0 m) kabul edilerek hesaplanan sıcaklığına
indirgenmiş sıcaklık denir. Bir yerin indirgenmiş sıcaklığını hesaplamak
için yükseltiden kaynaklanan sıcaklık farkı hesaplanır. Bu fark o yerin
gerçek sıcaklığına eklenir.

İyonosfer : Mor ötesi (ultraviyole) ışınlarının, molekülleri
parçalayarak iyonlar haline getirdiği atmosfer katmanıdır.

İzobath eğrisi : Bakınız : İzohips Eğrisi.

İzohips Aralığı (Eş Aralık) : İzohipsler haritaların ölçeğine uygun
olarak belirlenen yükselti aralıkları ile çizilir. Bu aralığa izohips
aralığı ya da eş aralık denir.

İzohips (Eş yükselti) Eğrisi : Deniz seviyesinden aynı yükseklikteki
noktaları birleştiren eğriye eş yükselti (izohips) eğrisi, aynı
derinlikteki noktaları birleştiren eğriye eş derinlik (izobath) eğrisi
denir.

İzoterm Haritaları : Bir bölgede, eş sıcaklıktaki noktaları birleştiren
eğriye izoterm denir. İzotermler yardımıyla çizilen izoterm
haritalarından, bir bölgedeki sıcaklık dağılışı hakkında bilgi edinilir.
Sıcaklık dağılışını daha iyi gösterebilmek için, bu haritalar sıcaklık
basamaklarına uygun olarak renklendirilir. Sıcak yerler için kırmızının
tonları soğuk yerler için mavinin tonları kullanılır.

Konu: Geri: Coğrafya Terimleri Sözlüğü Cuma Haz. 25, 2010 2:12 pm

J

Jeosenklinal : Akarsular, rüzgarlar ve buzullar, aşındırıp, taşıdıkları
maddeleri deniz ya da okyanus tabanlarında biriktirirler. Tortullanmanın
görüldüğü bu geniş alanlara jeosenklinal denir.

Jeomorfoloji Haritaları : Bir bölgedeki şekillenme süreci yani iç ve dış
güçlerin etkisiyle oluşan yer şekilleri hakkında bilgi veren
haritalardır. Bu haritalarda faylar, yamaçlar, vadi türleri, birikinti
konileri, sekiler, ovalar ve daha bir çok yer şekli taranarak
gösterilir. Yer şekillerinin kolay ayırt edilmesi amacıyla bu haritalar
renklendirilir.

Jeoterm Basamağı : Yeryüzünden yerin derinliklerine inildikçe 33 m�de
bir sıcaklık 1 °C artar. Buna jeoterm basamağı denir.

Jips (Alçıtaşı) : Beyaz renkli, tırnakla çizilebilen kimyasal tortul bir
taştır. Alçıtaşı olarak da isimlendirilir

Konu: Geri: Coğrafya Terimleri Sözlüğü Cuma Haz. 25, 2010 2:12 pm

K

Kalker (Kireçtaşı) : Deniz ve okyanus havzalarında, erimiş halde bulunan
kirecin çökelmesi ve taşlaşması sonucu oluşan taştır.

Kant-Laplace teorisi : Güneş Sistemi�nin oluşumu ile ilgili farklı
teoriler ortaya atılmıştır. En geçerli teori sayılan Kant-Laplace
teorisine Nebula teorisi de denir. Bu teoriye göre, Nebula adı verilen
kızgın gaz kütlesi ekseni çevresinde sarmal bir hareketle dönerken,
zamanla soğuyarak küçülmüştür. Bu dönüş etkisiyle oluşan çekim
merkezinde Güneş oluşmuştur. Gazlardan hafif olanları Güneş tarafından
çekilmiş, çekim etkisi dışındakiler uzay boşluğuna dağılmış ağır olanlar
da Güneş�ten farklı uzaklıklarda soğuyarak gezegenleri
oluşturmuşlardır.

Kapalı Havza : Sularını denize ulaştıramayan havzalara kapalı havza
denir.

Karaların Ortalama Yüksekliği : Karaların ortalama yüksekliği 1000 m
dir. Dünya�nın en yüksek yeri deniz seviyesinden 8840 m yükseklikteki
Everest Tepesi�dir.

Karayel : Türkiye�ye kuzeybatıdan esen soğuk rüzgarlardır. Kışın kar
yağışlarına, yazın sağanak yağışlara neden olur.

Karstik Göller : Eriyebilen kayaçların bulunduğu yerlerde oluşan
göllerdir.

Kaynak : Yeraltı sularının kendiliğinden yeryüzüne çıktığı yere kaynak
denir. Türkiye�de kaynaklara pınar, eşme, bulak ve göze gibi adlar da
verilir.

Kenar Deniz : Okyanus kıyılarında, okyanuslardan adalarla ayrılan
denizlere denir. Örnek : Japon Denizi, Çin Denizi (Sarı Deniz), Umman
Denizi, Kuzey Buz Denizi, Antiler, Tasman Denizi, Mercan Denizi, Bering
Denizi, Karayip Denizi

Kesir Ölçek : Haritalardaki küçültme oranını basit kesirle ifade eden
ölçek türüdür.
1 / 25.000 , 1 / 500.000, 1 / 1.000.000 birer kesir ölçektir.
Kesir ölçekte, pay ile paydanın birimleri aynıdır. Uzunluk birimi olarak
santimetre (cm) kullanılır.
Örneğin : 1 / 1.000.000 ölçeğinde, arazi üzerindeki 1.000.000 cm (10
km)'lik uzunluk harita üzerinde 1 cm gösterilmiştir.

Kırağı : Soğuyan zeminler üzerindeki yoğunlaşmanın buz kristalleri
şeklinde olmasıdır. Kırağının oluşabilmesi için de havanın açık ve
durgun olması gerekir.

Kırç : Aşırı soğumuş su taneciklerinden oluşan bir sis uzun süre yerde
kaldığında, su taneciklerinin soğuk cisimlere çarparak buz haline
geçmesidir.

Kırgıbayır : Yarı kurak iklim bölgelerinde sel yarıntılarıyla dolu
yamaçlara kırgıbayır (badlans) denir.

Kıta : Denizlerin ortasında çok büyük birer ada gibi duran kara
kütlelerine kıta denir.

Kıta Platformu : Derin deniz platformundan sonra yüksek dağlar ile kıyı
ovaları arasındaki en geniş bölümdür.

Kıta Sahanlığı : Deniz seviyesinin altında, kıyı çizgisinden -200 m
derine kadar inen bölüme kıta sahanlığı (şelf) denir. Şelf kıtaların su
altında kalmış bölümleri sayılır.

Kıta Yamacı : Şelf ile derin deniz platformunu birbirine bağlayan
bölümdür.

Kiltaşı (Şist) : Çapı 2 mikrondan daha küçük olan ve kil adı verilen
tanelerin yapışması sonucu oluşan fiziksel tortul bir taştır.

Kom : Ekonomik faaliyetin büyük ölçüde hayvancılığa dayalı olduğu
aileler veya kişiler tarafından oluşturulan geçici yerleşmelerdir.

Konveksiyonel Yağış : Isınan havanın yükselerek soğuması ile oluşan
yağışlardır.

Kömür : Bitkiler öldükten sonra bakteriler etkisiyle değişime uğrar.
Eğer su altında kalarak değişime uğrarsa, C (karbon) miktarı artarak
kömürleşme başlar. C miktarı % 60 ise turba, C miktarı % 70 ise linyit, C
miktarı % 80 � 90 ise taş kömürü, C miktarı % 94 ise antrasit adını
alır.

Kör (Çıkmaz) Vadi : Karstik yörelerdeki akarsular bir düdende kaybolarak
akışını yeraltında sürdürür. Bu akarsuların yeryüzünde süreklilik
göstermeyen vadilerine kör (çıkmaz) vadi denir.

Krivetz: Romanya�nın iç kesimlerinden Karadeniz kıyılarına doğru esen
soğuk rüzgarlardır.

Kroki : Bir yerin kuşbakışı görünümünün ölçeksiz olarak düzleme
aktarılmasıdır.

Kuaterner Zaman : Bakınız : Dördüncü Zaman.

Kumsal : Kıyılarda dalga ve akıntıların taşıdıkları maddeleri
biriktirmesi ile oluşan alanlara kumsal denir. Girintili-çıkıntılı bir
kıyıda dalgalar, denize çıkıntı yapan dik burunlarda aşındırma, buradan
kopardıkları maddeleri koy içlerine taşıyarak kumsalların oluşmasını
sağlar. Bu nedenle kumsallar genellikle koy içlerinde yer alır ve bir
şerit halinde uzanır.

Kumtaşı (Gre) : Kum tanelerinin doğal bir çimento maddesi yardımıyla
yapışması sonucu oluşan fiziksel tortul bir taştır.

Kumullar : Rüzgarların taşıdığı kumların çökelmesiyle kumullar oluşur.
Gevşek yapıya sahip olan kumullar sürekli yer değiştirmektedirler. Orta
Asya çöllerinde oluşan hilal biçimli kumullara ise barkan adı verilir.

Kuraklık Sınırı : Bir bölgenin sıcaklık ve nem koşulları tarım
ürünlerini, sulamaya duyulan gereksinimi etkilemektedir.Yaz kuraklığının
belirgin olduğu bir yerde sulamaya duyulan gereksinim fazladır. Buna
kuraklık sınırı denir.

Konu: Geri: Coğrafya Terimleri Sözlüğü Cuma Haz. 25, 2010 2:12 pm

L

Lapya : Kalkerli yamaçlarda yağmur ve kar sularının yüzeyi eriterek
açtıkları küçük oluklardır. Oluşan çukurluklar keskin sırtlarda yan yana
sıralandığından yüzey pürüzlüdür. Büyüklükleri birkaç cm ile birkaç
metre arasında değişir.

Lav : Volkanlardan çıkarak yeryüzüne kadar ulaşan eriyik haldeki
malzemeye lav denir.

Lejant : Bakınız : Harita Anahtarı.

Litosfer : Bakınız : Taşküre.

Konu: Geri: Coğrafya Terimleri Sözlüğü Cuma Haz. 25, 2010 2:12 pm

M

Mağara : Kalkerli arazilerde çatlaklar boyunca yeraltına sızan suların
oluşturduğu büyük boşluklara mağara denir. Damlataş, Narlıkuyu, Düden,
İnsuyu, Kızılin mağaraları en ünlüleridir.

Maksimum Nem (Doyma Miktarı) : 1m3 havanın belli bir sıcaklıkta
taşıyabileceği nemin gram olarak ağırlığıdır. Hava kütleleri ısındıkça
genleşip hacimleri artar. Bu nedenle nem alma ve taşıma kapasiteleri de
artar. Eğer hava taşıyabileceği kadar nem alırsa doyma noktasına ulaşır
ve doymuş hava adını alır.
Örneğin : 20°C sıcaklığa sahip bir hava kütlesinin taşıyabileceği nem
miktarı 17,32 gr/m3�tür. Bu hava kütlesinin sıcaklığı 30°C� ye
yükseldiğinde havanın hacmi genişleyeceği için taşıyabileceği nem
miktarı da artar ve doyma noktası 30,4 ge/m3�e yükselir. Bu nedenle hava
kütlesinin doyması için aradaki fark (13.08 gr) kadar nem yüklenmesi
gerekir.

Manto : Dünya'nın Litosfer ile çekirdek arasındaki katmandır. 100-2890
km�ler arasında bulunan mantonun yoğunluğu 3,3-5,5 g/cm3 sıcaklığı
1900-3700 °C arasında değişir. Manto, yer hacminin en büyük bölümünü
oluşturur. Yapısında silisyum, magnezyum , nikel ve demir bulunmaktadır.
Mantonun üst kesimi yüksek sıcaklık ve basınçtan dolayı plastiki
özellik gösterir. Alt kesimleri ise sıvı halde bulunur. Bu nedenle
mantoda sürekli olarak alçalıcı-yükselici hareketler görülür.

Matematik Konum : Dünya üzerinde bir nokta veya alanın yerinin
belirlenmesi için, o noktanın Ekvator'a ve başlangıç meridyenine olan
uzaklığının bilinmesi gerekir. Bunun için enlem ve boylam kavramlarından
yararlanılır.
Örnek : Türkiye 36° - 42° Kuzey enlemleri,
26° - 45° Doğu boylamları arasında yer alır.

Mercan Kalkeri : Mercan iskeletlerinden oluşan organik bir taştır.
Temiz, sıcak ve derinliğin az olduğu denizlerde bulunur. Ada
kenarlarında topluluk oluşturanlara atol denir. Kıyı yakınlarında
olanlar ise, mercan resifleridir.

Menderes : Akarsu yatak eğiminin azalması, akarsuyun akış hızının ve
aşındırma gücünün azalmasına neden olur. Akarsu büklümler yaparak akar.
Akarsuyun geniş vadi tabanı içinde, eğimin azalması nedeniyle yaptığı
büklümlere menderes denir. Menderesler yapan akarsuyun, uzunluğu artar
ancak akımı azalır.Taban seviyesinin alçalması nedeniyle menderesler
yapan bir akarsuyun, yatağına gömülmesiyle oluşan şekle gömük menderes
denir.

Mermer : Kalkerin yüksek sıcaklık ve basınç altında değişime uğraması,
yani metamorfize olması sonucu oluşur.

Mezozoik Zaman : Bakınız : İkinci Zaman.

Mezra : bazı ailelerin tarım alanlarının az olması, kan davaları gibi
nedenlerle bulundukları sürekli yerleşmelerden ayrılıp daha uzak bir
yere yerleşmesiyle oluşmuş yerleşmelerdir. Tarımsal faaliyetler
hayvancılığa göre ön plandadır. Bir kaç ev ve eklentilerden oluşan
mezralar zamanla sürekli yerleşme haline gelebilir. Örneğin Elazığ,
Harput�un bir mezrası iken zamanla büyüyerek kent haline gelmiştir.

Mistral : Fransa�nın iç kesimlerinden Rhone Vadisi�ni izleyerek Akdeniz
kıyılarına doğru kışın esen soğuk rüzgarlardır.

Muson Ormanları :Yağışın fazla olduğu yerlerde, kış aylarında
yapraklarını döken yayvan yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlar görülür.
Bu ormanlara muson ormanları denir.

Mutlak Nem (Varolan Nem) : 1m3 havanın içindeki su buharının gram olarak
ağırlığına mutlak nem denir. Mutlak nem, sıcaklığa bağlı olarak,
Ekvator�dan kutuplara doğru, denizlerden karalara doğru ve yükseklere
çıkıldıkça azalır.

Konu: Geri: Coğrafya Terimleri Sözlüğü Cuma Haz. 25, 2010 2:12 pm

N

Narenciye : Bakınız : Turunçgiller.

Nebula Teorisi : Bakınız : Kant-Laplace teorisi.

Nefometre : Bulutluluk gökyüzünü kaplayan bulutların miktarı 10 ya da 8
eşit parçaya bölünmüş ve nefometre adı verilen bir araç ile ölçülür.
Nefometre ufku kaplayacak şekilde tutularak bulutla kaplı pencereler
sayılır. Bulutla kaplı pencere sayısının tüm pencere sayısına oranı da
bulutluluğu verir.

Nem : Yeryüzündeki su kütlelerinden buharlaşan su, atmosferin
nemlenmesine yol açar. Atmosferdeki su buharına hava nemliliği de denir.
Önemli bir sıcaklık etmeni olan atmosferdeki su buharının miktarı, yere
ve zamana göre değişir.

Neozoik Zaman : Bakınız : Üçüncü Zaman.

Normal Hava Basıncı : 45° enlemlerinde, deniz seviyesinde ve 15°C
sıcaklıkta ölçülen basınca normal hava basıncı denir.

Nüfus :Sınırları belli bir alanda yaşayan insan sayısına nüfus denir.

Nüfus Artış Hızı : Bir yıl içinde, doğum ve ölüm sayısına bağlı nüfus
artışına doğal nüfus artış hızı ya da doğurganlık hızı denir.

Nüfus Haritaları : Dünya'nın bütününde ya da bir bölümündeki nüfusun
dağılışı ve özellikleri hakkında bilgi veren haritalardır. Bu
haritalarda nüfus dağılışı noktalama ile gösterilir. Nüfus yoğunluğu
haritaları ise renklendirilir.

Nüfus Yoğunluğu : Belli bir alanda yaşayan nüfusun, o alana oranıdır.
Ülkenin genişliği ve toplam nüfus hakkında bilgi verir. Kişi/km2 olarak
gösterilir.

Konu: Geri: Coğrafya Terimleri Sözlüğü Cuma Haz. 25, 2010 2:13 pm

O

Oba : Daha çok göçebe hayvancılık yapan toplulukların geçici olarak
yerleşip, çadır kurdukları yerleşmelerdir.

Obruk : Baca veya kuyu şeklinde, keskin köşeli, derin çukurluklara obruk
denir. Derinliği 250-300 m�yi bulabilen obrukların bazılarının
tabanında göl bulunur. Türkiye�de İç Anadolu�nun güneyinde ve
Toroslar�da yaygın olarak obruklar görülür. İçel�deki Cennet-Cehennem
mağaraları ve Konya�daki Kızören obruğu ülkemizdeki en güzel
örneklerdir.

Obsidyen (Volkan Camı) : Siyah, kahverengi, yeşil renkli ve parlak dış
püskürük bir taştır. Magmanın yer yüzüne çıktığında aniden soğuması ile
oluşur. Bu nedenle camsı görünüme sahiptir.

Okyanus : Kıtaları birbirinden ayıran geni su kütlelerine okyanus denir.
Örnek : Atlas Okyanusu, Büyük Okyanus (Pasifik Okyanusu), Hint Okyanusu

Ormanaltı Florası : Orman örtüsü altında loş ortamda yetişen, çoğunlukla
ot ve sarmaşık türlerinin oluşturduğu bitki topluluğudur.

Orojenez (Dağ Oluşumu) : Jeosenklinallerde biriken tortul tabakaların
kıvrılma ve kırılma hareketleriyle yükselmesi olayına dağ oluşumu ya da
orojenez denir.

Orografik Yağışlar : Nemli hava kütlelerinin bir dağ yamacına çarparak
yükselmesi sonucunda oluşan yağışlardır.

Otlak : Büyük ve küçükbaş hayvancılığın yapıldığı yerlerde hayvanların
otlatıldığı alanlara otlak denir.

Konu: Geri: Coğrafya Terimleri Sözlüğü Cuma Haz. 25, 2010 2:13 pm

Ö

Örtü buzulu : Çok geniş alanlara yayılan, kilometrelerce alan kaplayan
buzul türüdür.

Özel Konum : Dünya üzerindeki bir yerin çevresine, denizlere, yer
şekillerine, anayollara, geçitlere ve komşularına göre konumudur.
Özel Konum; İklim koşullarını, Doğal bitki örtüsünü, Tarımsal
etkinlikleri, Nüfus ve yerleşme biçimini, Ekonomik etkinlikleri, Ulaşım
olanaklarını, Siyasal ve kültürel yapıyı etkiler.

Konu: Geri: Coğrafya Terimleri Sözlüğü Cuma Haz. 25, 2010 2:13 pm

P

Paleozoik Zaman : Bakınız : Birinci Zaman.

Peribacası : Özellikle volkan tüflerinin yaygın olarak bulunduğu vadi ve
platoların yamaçlarında sel sularının aşındırması ile oluşan özel
yeryüzü şekillerine peribacası denir. Bazı peribacalarının üzerinde
şapkaya benzer, aşınmadan arta kalan sert volkanik taşlar bulunur.
Bunlar volkanik faaliyet sırasında bölgeye yayılmış andezit ya da bazalt
kütleridir. Peribacalarının en güzel örnekleri ülkemizde Nevşehir,
Ürgüp ve Göreme çevresinde görülür.

Plan : Bir yerin kuşbakışı görünümünün belli bir oranda küçültülerek
düzleme aktarılmasıdır. Plan bir tür büyük ölçekli haritadır.

Plato : Akarsu vadileriyle derince yarılmış düz ve geniş düzlüklerdir.

Peneplen : Geniş arazi bölümlerinin, akarsu aşınım faaliyetlerinin son
döneminde deniz seviyesine yakın hale indirilmesiyle oluşmuş, az
engebeli şekle peneplen (yontukdüz) denir.

Perihel : Bakınız : Günberi.

Polye : Karstik yörelerdeki genişliği birkaç kilometre olan, uzunluğu
20-30 kilometreyi bulan, hatta geçebilen ova görünümlü büyük karstik
çukurlara polye denir. Türkiye�de özellikle Toroslar�da polyeler
yaygındır. Örneğin; Akdeniz Bölgesi�ndeki Ketsel, Elmalı ve Akseki ovası
birer polyedir.

Poyraz : Türkiye�nin hemen her yerinde esen rüzgarlardır. Yaz poyrazı
serinletici etki yapar. Kışın ise kuru soğuklara neden olur.

Projeksiyon : Dünya'nın küreselliği nedeniyle, haritalarda ortaya çıkan
hataları en aza indirmek için çeşitli yöntemler kullanılır. Bunun için
yerkürenin paralel ve meridyen ağının belirli kurallara göre düz bir
kağıda geçirilmesi gerekir. Bu sisteme projeksiyon denir.

Konu: Geri: Coğrafya Terimleri Sözlüğü Cuma Haz. 25, 2010 2:13 pm

R

Rüzgar : Hava kütlelerinin yatay yöndeki hareketlerine rüzgar denir.

Rüzgar Erozyonu : Bitki örtüsünün olmadığı ya da cılız olduğu yerlerde
toprağın rüzgarlarla yerinden kopartılarak taşınmasına rüzgar erozyonu
denir.

Rüzgarın Frekansı (Esme Sıklığı) : Rüzgarın yıl içinde belirli bir
yönden esme sıklığına rüzgar frekansı denir. Esme sıklığı rüzgar frekans
gülleri ile gösterilir. Bir bölgede belirli bir sürede rüzgarların en
sık estiği yöne egemen rüzgar yönü denir. Örneğin Ankara Meteoroloji
İstasyonu verilerine göre, Ankara�ya ait yıllık ortalama rüzgar frekans
gülüne bakıldığında, yıl içinde kuzeydoğudan esen rüzgarların toplam
5000 esme sayısı ile en fazla olduğu görülür. Yani egemen rüzgar yönü
kuzeydoğudur.

Konu: Geri: Coğrafya Terimleri Sözlüğü Cuma Haz. 25, 2010 2:13 pm

S

Sarkıt-Dikit : Kalsiyum karbonatça zengin suların mağara tavanından
sızarak içindeki kirecin tavanda birikmesi ile sarkıtlar, damlayarak
tabanında birikmesi ile dikitler oluşur. Karstik alanlardaki mağaralarda
görülen bu şekillerin en güzel örnekleri Damlataş Mağarası�nda
bulunmaktadır.

Seki (Taraça) : Yatağına alüvyonlarını yaymış olan akarsuyun yeniden
canlanarak yatağını kazması ve derinleştirmesi sonucunda oluşan
basamaklardır. Taban seviyesinin alçalması nedeniyle, tabanlı bir vadide
akan akarsuyun aşındırma gücü artar. Yatağını derine doğru kazan akarsu
vadi tabanına gömülür. Eski vadi tabanlarının yüksekte kalması ile
oluşan basamaklara seki ya da taraça denir.

Sıcaklık : Sıcaklığın yüksek olduğu yerlerde havanın nem alma kapasitesi
de yüksek olduğu için buharlaşma artar, düşük olduğu yerlerde ise
buharlaşma azalır.

Sırt : İki akarsu vadisini birbirinden ayıran ve birbirine ters yönde
eğimli yüzeyleri birleştiren yeryüzü şeklidir. Sırtların üzeri düz
olabileceği gibi keskin de olabilir.

Sirk buzulu : Dağların tepesindeki ve yüksek yamaçlardaki küçük
çanaklarda yeni oluşmaya başlayan buz türüdür.

Siyasi ve İdari Haritalar : Yeryüzünde veya bir kıtada bulunan ülkeleri,
bir ülkenin idari bölünüşünü, yerleşim merkezlerini gösteren
haritalardır. Bu haritalardan uzunluk ve alan bulmada yararlanılır.
Ancak yer şekilleri hakkında bilgi edinilemez.

Siyenit : Yeşilimsi, pembemsi renkli iç püskürük bir taştır. Adını
Mısır�daki Syene (Asuvan) kentinden almıştır. Siyenit dağılınca kil
oluşur.

Step : Bakınız : Bozkır.

Stratosfer : Troposferin üstündeki atmosfer katmandır.

Sürekli Rüzgarlar : Genel Hava dolaşımına bağlı, sürekli basınç
kuşakları arasında yıl boyunca yön değiştirmeden esen rüzgarlardır.

Konu: Geri: Coğrafya Terimleri Sözlüğü Cuma Haz. 25, 2010 2:13 pm

Ş

Şemosfer : Atmosferin stratosfer ile İyonosfer arasındaki katmanıdır.

Konu: Geri: Coğrafya Terimleri Sözlüğü Cuma Haz. 25, 2010 2:14 pm

T

Takke buzulu : Dağların bütün yamaçlarını kuşatan buzul türüdür.

Taraça : Bakınız : Seki.

Taşküre (Litosfer) : Dünya'nın manto katmanının üstünde yer alan ve
yeryüzüne kadar uzanan katmanıdır. Kalınlığı ortalama 100 km�dir.
Taşküre�nin ortalama 35 km�lik üst bölümüne yerkabuğu denir.

Tebeşir : Derin deniz canlıları olan tek hücreli Globugerina
(Globijerina)�ların birikimi sonucu oluşur. Saf, yumuşak, kolay
dağılabilen bir kalkerdir. Gözenekli olduğu için suyu kolay geçirir.

Tektonik Göller : Yerkabuğunun tektonik hareketleri sırasında oluşan
çanaklardaki göllerdir.

Tepe : Bir doruk noktası ve onu çevreleyen yamaçlardan oluşmaktadır.

Termik Basınç : Dünya'nın küreselliği nedeniyle ısınma ve soğumaya bağlı
oluşan basınçlardır.

Termik Ekvator : Meridyenlerin en sıcak noktalarını birleştiren eğriye
termik ekvator denir.

Ters Alizeler (Üst Alizeler) : Ekvator�dan (TAB), 30° enlemlerine (DYB)
doğru esen üst rüzgarlardır. Her yerde ve her zaman görülmezler. Yeteri
kadar sürekli ve güçlü değillerdir. 30° enlemleri çevresinde aşağıya
doğru alçaldığından yağış oluşumunu engellerler.

Topoğrafya Haritaları : İzohips (eş yükselti) eğrisi yöntemi ile
yapılır. Araziyi ölçekleri oranında ayrıntıları ile gösterirler.
Ölçekleri 1 / 20.000 ile 1 / 500.000 arasında değişir. 1 / 20.000'den
büyük ölçekli olanlar kadastro işlerinde ve askeri amaçlarla kullanılır.
Bu haritalardan ölçek, uzunluk alan ve eğim hesaplamada yararlanılır.

Toprak Haritaları : Bir bölgenin toprak özellikleri ve dağılışları
hakkında bilgi veren haritalardır. Bu haritalardan, yetiştirilecek
ürünlerin belirlenmesi, buna bağlı olarak topraklardan daha iyi verim
alınabilmesi gibi bir çok konuda yararlanılır.

Traverten : Kalsiyum biokarbonatlı yer altı sularının mağara
boşluklarında veya yeryüzüne çıktıkları yerlerde içlerindeki kalsiyum
karbonatın çökelmesi sonucu oluşan kimyasal tortul bir taştır.

Traverten : Genellikle sıcak su kaynaklarının yakınında ve kalsiyum
karbonatlı suların yayılarak aktığı alanlarda, kirecin çökelmesi ile
oluşan basamaklardır. En güzel örnekleri Denizli-Pamukkale�dedir.

Troposfer : Atmosferin, yeryüzüne temas eden, alt bölümüdür.

Tundra : Düşük sıcaklığa ve kuraklığa uyum sağlamış olan kısa boylu
çalılar, otlar ve yosunlardır. Bu bitki örtüsüne tundra adı verilir.

Turunçgiller (Narenciye) : Portakal, mandalina, greyfurt, turunç ve
limon bitkilerine genel olarak turunçgil denir.

Tsunami : Bakınız : Dalgalar.

Türkiye�nin Matematiksel Konumu : Türkiye 36° - 42° Kuzey enlemleri,
26°-45° Doğu boylamları arasında yer alır.

Konu: Geri: Coğrafya Terimleri Sözlüğü Cuma Haz. 25, 2010 2:14 pm

U

Uvala : Genişleyip, derinleşen dolinlerin birleşmesiyle oluşan,
dolinlerden daha büyük çukurluklardır. Uvaların düzensiz şekle sahip
olması ve tabanlarındaki erimeden geriye kalan kalker çıkıntıları
dolinlerden kolayca ayırtedilmesini sağlar.

Konu: Geri: Coğrafya Terimleri Sözlüğü Cuma Haz. 25, 2010 2:14 pm

Ü

Üçüncü Zaman (Neozoik) : Günümüzden yaklaşık 2 milyon yıl önce sona
erdiği varsayılan jeolojik zamandır. Üçüncü zamanın yaklaşık 63 milyon
yıl sürdüğü tahmin edilmektedir.
Zamanın önemli olayları : Kıtaların bugünkü görünümünü kazanmaya
başlaması. Linyit havzalarının oluşumu. Bugünkü iklim bölgelerinin ve
bitki topluluklarının belirmeye başlaması. Alp kıvrım sisteminin
gelişmesi. Nümmilitler ve memelilerin ortaya çıkışı. Üçüncü zamanı
karakterize eden canlılar nummilit, hipparion, elephas ve mastadondur.

» Felsefe || Sosyoloji Terimleri Sözlüğü