Piri Reis ( .... - 1554)

Konu: Piri Reis ( .... - 1554) Salı Haz. 22, 2010 2:23 am

Osmanlı denizci. Dünya haritaları ve
denizcilik kitabıyla tanınmıştır. Doğum tarihi kesin olarak bilinmiyor.
1465-1470 arasında Gelibolu'da doğdu. Kahire'de öldü. Asıl adı Muhiddin
Pirî'dir. Karamanlı Hacı Ali Mehmed'in oğlu ve ünlü Osmanlı denizcisi
Kemal Reis'in yeğenidir. Akdeniz de korsanlık yapmakta olan amcasının
yanında yaklaşık 1481'den sonra denize açıldı. 1487'de onunla birlikte
İspanya'daki Müslümanlar'ın yardımına gitti. 1491-1493 arasında Sicilya,
Sardunya, Korsika adalarına ve Güney Fransa kıyılarına yapılan akınlara
katıldı. Amcasıyla birlikte Osmanlı Devleti'nin hizmetine girerek
1499-1502 Osmanlı-Venedik Savaşı'nda bir savaş gemisinde kaptanlık
yaptı. 1511'de amcasının ölümü üzerine Gelibolu'ya çekilerek Kitab-ı
Bahriye (Denizcilik Kitabı) üzerinde çalıştı ve 1513'te bir dünya
haritası çizdi. 1516 Mısır seferinde Osmanlı donanmasında kaptan olarak
savaştı. 1517'de ilk çizdiği haritayı I. Selim'e (Yavuz) sundu. 1521'de
Kitab-ı Bahriye'yi tamamladıktan sonra 1522'de Rodos seferine
katıldı.1524'te sadrazam Makbul İbrahim Paşa'yı Mısır'a götüren gemiye
kılavuzluk etti. Sadrazamın ilgilenmesi üzerine 1525'te Kitab-ı
Bahriye'yi yeniden düzenleyerek onun aracılığıyla I. Süleyman'a (Kanuni)
sundu. 1528'de çizdiği ikinci haritasını da padişaha armağan etti.
1528'den sonra güney denizlerinde görev yaptı. Portekizlilerin Aden'i
alması üzerine Süveyş'teki Osmanlı donanmasına kaptan atanarak 26 Şubat
1548'de Aden'i geri aldı. 1552'de önemli bir Portekiz üssü olan Maskat'ı
ve ardından Kişm Adası'nı alarak Hürmüz Kalesi'ni kuşattı.
Portekizliler'in Basra Körfezi'ni kapatmak istediklerini duyarak kuzeye
yöneldi. Katar Yarımadası'na, Bahreyn Adası'na egemen olarak Mısır'a
geçti. Donanmayı Basra Körfezi'nde bıraktığı için sefer sırasında
kendisinden yardımını esirgeyen Basra Valisi Kubâd Paşa'nın da
girişimleriyle suçlu görülerek idam edildi. Büyük bir denizci olduğu
kadar büyük bir haritacı olan Pirî Reis, korsanlık günlerinden
başlayarak gezip gördüğü yerleri yabancı kaynaklardan da yararlanarak
tarihi ve coğrafi özellikleriyle birlikte kitabında anlatmış ve
haritalarını çizmiştir. Kitab-ı Bahriye'nin nazımla yazılan ve
denizcilikle ilgili tüm bilgilerin toplandığı başlangıç bölümünde, genel
açıklamalardan sonra Ege ve Akdeniz adaları tanıtılarak, denizle ilgili
gözlem ve deneyim önemi vurgulanır. Fırtına, rüzgâr çeşitleri, pusula
ve haritanın tanımından sonra dünyayı kaplayan denizler ve karaların
oranı belirtilir. Portekizliler'in denizcilikteki ilerlemeleri ve
keşifleri, Çin Denizi, Hint Okyanusu, Akdeniz ve Ege Denizi'ndeki
rüzgârlar, Basra Körfezi, Atlas Okyanusu ayrıntılı biçimde anlatılır.
Düz yazı ile anlatımın başladığı haritalı bölüm asıl metni oluşturur. Bu
bölümde Çanakkale Boğazı'ndan başlayarak Ege Denizi kıyı ve adaları,
Adriyatik denizi kıyıları, Batı İtalya, Güney Fransa, Doğu İspanya
kıyılarıyla çevresindeki adalara ilişkin tarihi, coğrafi bilgiler
verilerek kuzey Afrika kıyıları, Filistin, Suriye, Kıbrıs ve Anadolu
kıyıları izlenerek Marmaris'te tüm Akdeniz'in havzası noktalanır.
1513'te çizdiği ilk haritasında Kristof Kolomb'un 1498'de çizdiği
Amerika haritasından, Portekiz ve Arap haritalarından yararlandığını
belirtir. Elde kalan parçası Avrupa ve Afrika'nın batı kıyılarıyla Atlas
Okyanusunu, Antil Adalarını, Orta ve Güney Amerika'yı gösterir. 1528'de
çizdiği ikinci haritasından günümüze kalan parça, büyük bir dünya
haritasının kuzey batı köşesi olup Atlas Okyanusu'nun kuzeyini, kuzey ve
orta Amerika'nın yeni keşfedilmiş kıyılarını ve Grönland'dan Florida'ya
uzanan kıyı şeridini içerir. Adalar ve kıyılar son keşiflere dayalı
olarak daha doğru çizilidir. Keşfedilmeyen yerler ise beyaz bırakılarak,
bilinmediği için çizilmediği belirtilir. İlk haritadan daha büyük
ölçekli ve gelişkin olan ikincisi, teknik olarak döneminin en ileri
örneğidir.